Een nieuwe dimensie van buitengerechtelijke geschillenbeslechting?
Geschillen rondom de vrijheid van meningsuiting werden voorheen vrijwel altijd aanhangig gemaakt bij de overheidsrechter. Omdat social media platforms tegenwoordig bij uitstek verzamelplaatsen van meningen zijn, is de druk op dergelijke platforms toegenomen om – met het oog op hun maatschappelijke positie – een vorm van zelfregulering ten aanzien van hun content te implementeren. Zo deelde Harvard-hoogleraar Noah Feldman, naar aanleiding van de aanhoudende kritiek op het proces van contentmoderatie van Facebook, zijn idee voor een Facebook Supreme Court.2J. Cowls, 'Constitutional Metaphors: Facebook's 'Supreme Court' and the Legitimisation of Platform Governance', Oxford Internet Institute 2022, p. 4. Dit idee kreeg ruim twee jaar later gestalte toen de Facebook Oversight Board (hierna: FOB) haar eerste zaak in behandeling nam.3Facebook afficheerde dit orgaan, net als Noah Feldman, aanvankelijk als een 'Supreme Court', wat vanwege het hoogdravende karakter met veel kritiek werd ontvangen. De FOB is een van de meer prominente manifestaties van Online Dispute Resolution en wordt in de literatuur gedefinieerd als een quasi-rechterlijk orgaan dat geacht wordt delicate beslissingen te nemen (en zo precedenten te creëren) over de vrijheid van meningsuiting online.4P.T.J. Wolters, A.U. Janssen & P. Ortolani, Digitalisering en conflictoplossing (Serie Onderneming & Recht, nr. 130), Deventer: Wolters Kluwer 2021, p. 4. Deze vorm van geschillenbeslechting heeft de afgelopen jaren zowel in de wetenschap als in de praktijk toenemende belangstelling gekregen, vanwege haar potentieel om een aanzienlijke rol te spelen bij conflicten die betrekking hebben op online content. De FOB past in beginsel geen (inter)nationaal recht toe, maar ontleent haar overwegingen aan interpretaties van de 'uitgesproken waarden' van Facebook – een weinig grijpbaar concept, alhoewel het juristen ook niet geheel onbekend is.5Article 1(4), Oversight Board Charter. In de jaren '60 en '70 ontstond met name in het Franse internationale privaatrecht een discussie over de werkbaarheid van een wetteloze interpretatie, een zogeheten 'contrat sans loi', zie: P. Level, 'Le contrat dit sans loi' Travaux du Comité Français de droit international privé 1966, p. 209-243.
De samenstelling van de bij de FOB betrokken personen is in de eerste plaats opmerkelijk te noemen: de raad bestaat onder meer uit een voormalig premier, een Nobelprijswinnares, verschillende 'T14'-hoogleraren en een oud-rechter van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.6'T14' is een verzamelterm voor de veertien meest prestigieuze rechtenfaculteiten in de Verenigde Staten, volgens het jaarlijkse U.S. News & World Report. De genoemde leden van de raad zijn respectievelijk: Helle Thorning-Schmidt, Tawakkol Karman, Jamal Greene, Michael McConnell en András Sajó. Daarnaast neemt de FOB pas kennis van een beroep indien alle andere, door Facebook beschikbaar gestelde 'rechtsmiddelen' via contentmoderatie zijn uitgeput.7Article 2(1), Oversight Board Charter. De aard van de FOB als zorgvuldig uitgedachte organisatie brengt dan ook meerdere vragen met zich, met name over de juridische status van haar beslissingen: roept een beslissing van de FOB enkel een feitelijke toestand in het leven, die nog aan een materiële rechterlijke toetsing kan worden onderworpen, of kan een dergelijke beslissing meer op het terrein treden van reeds erkende vormen van buitengerechtelijke geschillenbeslechting zoals arbitrage en bindend advies? Dit artikel vormt daartoe een eerste verkenning.